Historia Muzeum
Muzeum w Trzciance powstało w 1924 roku z inicjatywy miejscowego pastora Richarda Hesslera. Dla wzbogacenia muzealnych zbiorów i opieki nad nimi założono też „Towarzystwo dla Badań Regionalnych i Opieki nad Zabytkami w Trzciance”. Po śmierci jego założyciela, kierownictwo nad muzeum objął profesor miejscowego gimnazjum, Carl Schulz. Kolekcja początkowo była umieszczona na najwyższym piętrze szkoły ewangelickiej (dzisiaj budynek zespołu szkół przy placu H. Sienkiewicza). Potem przeniesiono zbiory na piętro sali widowiskowo – gimnastycznej (dzisiejsza sala sportowa Zespołu Szkół przy ul. St. Staszica). Do stycznia 1945 roku w muzeum zgromadzono ponad pięć tysięcy eksponatów pochodzących z okolic, datujących się od czasów prehistorycznych do początków XX wieku.
Po wkroczeniu do Trzcianki Armii Czerwonej zbiory tutejszego muzeum uległy rozproszeniu. Część rozgrabiono, niektóre eksponaty trafiły nawet na śmietnik. Od całkowitego zniknięcia ocalił je Wiktor Stachowiak, który przyjechał do Trzcianki w marcu 1945 roku i zaczął pracę w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Zgromadził pokaźne zbiory, które stały się zaczątkiem utworzonego w 1958 roku z inicjatywy Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich Muzeum Regionalnego w Trzciance. Wiktor Stachowiak został jego pierwszym kustoszem. Muzeum początkowo znalazło lokum w budynku Miejskiej Rady Narodowej (ratusz), potem w siedzibie Sądu Powiatowego. Od 1960 roku mieściło się w budynku przy ulicy Mochnackiego. Kiedy Wiktor Stachowiak zmarł w 1964 roku, muzeum otrzymało jego imię.
Następcą Stachowiaka został Bolesław Onak, który rozpoczął remont tzw. „Burmistrzówki” przy ul. Żeromskiego 36 a, z myślą o przeniesieniu do niej trzcianeckiej kolekcji. W latach 1973 – 1984 trzcianeckim muzeum kierował Stanisław Macudziński. Pod jego kierownictwem zagospodarowano nowy budynek, przeorganizowano strukturę muzeum i zaczęto na szerszą skalę publikację prac badawczych. W tym czasie trzcianecka instytucja została uhonorowana ministerialnym Dyplomem Honorowym Za Osiągnięcia w Upowszechnianiu Kultury. Kolejnym dyrektorem muzeum był Czesław Górecki. Za jego czasów podjęto współpracę z Towarzystwem Miłośników Ziemi Trzcianeckiej i zorganizowano Konkurs Wiedzy o Trzciance dla miejscowej młodzieży.
Po Czesławie Góreckim, przez blisko 23 lata – nieprzerwanie od 1989 roku – trzcianeckim muzeum kierował Jan Dolata. W 1996 roku Placówka zmieniła nazwę na „Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance”. Obecnie muzeum gromadzi zbiory w działach: archeologicznym, historycznym, etnograficznym, numizmatycznym, sztuki i rzemiosła artystycznego oraz szkolnictwa. Od 1999 roku placówka dysponuje drugim budynkiem, przy ulicy Żeromskiego 7.
Zbiory
Muzeum gromadzi zbiory w działach: archeologicznym, historycznym, etnograficznym, numizmatycznym, sztuki i rzemiosła artystycznego oraz szkolnictwa.
DZIAŁ ARCHEOLOGICZNY
Historia trzcianeckich zbiorów archeologicznych sięga roku 1924, w którym powstało „Die Gesellschaft für Heimatforschung Und Heimatpflege im Netzekreis” – niemieckie Towarzystwo dla Badań Regionalnych i Opieki nad Zabytkami w Powiecie Noteckim. Wtedy też utworzono pierwsze muzeum w Trzciance. Jego zaczątkiem stały się zbiory pastora R. Hesslera oraz innych lokalnych kolekcjonerów. Członkowie Towarzystwa organizowali wycieczki i wykopaliska archeologiczne, z których niestety nie posiadamy żadnej dokumentacji. Towarzystwo co roku publikowało raporty ze swojej działalności, stąd znamy przybliżoną lokalizację znalezisk będących w naszym posiadaniu.
Trzcianeckie zbiory pozostawały w muzeum do 1945 roku. Po wkroczeniu do Trzcianki Armii Czerwonej tutejsze muzeum przestało istnieć, a jego kolekcja uległa rozproszeniu w wyniku powojennego chaosu. Zasoby archeologiczne pod koniec lat czterdziestych XX w. prof. Józef Kostrzewski zabrał w depozyt do Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Część z nich powróciła do Trzcianki, kiedy w 1958 roku powołano w mieście Muzeum Regionalne. Po reaktywacji trzcianeckiego muzeum, przez lata trafiały do niego tylko pojedyncze eksponaty z badań powierzchniowych i sondażowych oraz przypadkowe znaleziska.
W latach 1976 – 1977 Muzeum Archeologiczne w Poznaniu we współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Pile oraz z Nadnoteckim Towarzystwem Społeczno – Kulturalnym przeprowadziło badania wykopaliskowe na stanowisku kultury pomorskiej w Białej (stan. 26), gmina Trzcianka. Po raz pierwszy od II wojny światowej do muzeum naszego trafiły większe ilości materiałów z wykopalisk. W 1996 roku nastąpiła rewindykacja reszty przedwojennych trzcianeckich zbiorów archeologicznych z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Do Trzcianki po blisko 50 latach powróciło ponad 300 eksponatów. Obecnie część naszej kolekcji archeologicznej prezentowana jest na wystawie „Dawno temu w Trzciance, czyli z dziejów naszego miasta”.
W zbiorach znajdują się artefakty z Białej, Brzegów, Dębogóry, Dłużewa, Dzierżążna Wielkiego, Folsztyna, Ginterowa, Górnicy, Jędrzejewa, Kałądka, Krzyża, Kuźnicy Żelichowskiej, Łomnicy, Niekurska, Nowych Dworów, Przesieków, Radolina, Radolinka, Wapniarni, Radosiewa, Roska, Wrzeszczyny, Róży Wielkiej, Rychlika, Siedliska, Stobna, Stradunia, Trzcianki i Zielonowa.
DZIAŁ HISTORYCZNY
Dział historyczny zawiera w sobie muzealia zarówno pisane – polskie i niemieckie, jak i w formie przedmiotów, a wszystkie one wiążą się z dziejami Trzcianki i okolic.
W dziale historycznym prześledzić można losy Ziemi Nadnoteckiej, czyli historię Trzcianki, Krzyża, Wielenia oraz wsi nadnoteckich. Wśród archiwaliów stanowiących większość tego działu zobaczyć można: dokumenty z kancelarii królów Augusta II i III, Stanisława Augusta Poniatowskiego z ich autografami, osiemnastowieczne akta podworskie z zamku w Wieleniu i pałacu w Białej, dokumenty okresu rozbiorów z zarządzeniem władców Prus, a także te obrazujące dzieje regionu po I i II wojnie światowej.
Ciekawymi eksponatami są karty pocztowe z początków XX wieku pokazujące dawną Trzciankę, Krzyż, Wieleń. Swoistą kolekcję tworzą sztandary, proporce organizacji i instytucji, które w przeszłości historycznej funkcjonowały w mieście i okolicy, podobnie jak zestaw szyldów, głównie emaliowanych, z historycznych placówek.
W ramach tego działu zgromadzono także zestaw mundurów wojskowych i nie tylko. Są tu zarówno uniformy przedwojenne, z okresu PRL-u, jak i całkiem współczesne np. straży miejskiej. Unikatem w skali kraju są umundurowania wojskowe państw – członków Paktu Północnoatlantyckiego, która to kolekcja powstała jako efekt wystawy czasowej „Mundur NATO”.
DZIAŁ ETNOGRAFICZNY
Zbiory etnograficzne naszego muzeum to przedmioty codziennego użytku z okolic Trzcianki i Czarnkowa, które służyły zarówno przedwojennym mieszkańcom tych ziem, jaki przesiedleńcom przybyłym tu po 1945 roku.
W naszej kolekcji znajdują się obiekty pochodzenia niemieckiego, olenderskiego, z Wielkopolski i Krajny, przywiezione ze wschodnich województw II Rzeczypospolitej przez osoby objęte repatriacją, migrantów z województw centralnych oraz ludność łemkowską z akcji „Wisła”. Zobaczyć wśród nich można maglownice, kijanki, stępę, foremki do masła, przęślice, kołowrotki, cepy, sierpy, naczynia porcelanowe różnych wytwórców i wiele innych, ciekawych i odchodzących dziś w zapomnienie przedmiotów.
Sporą część trzcianeckich zbiorów etnograficznych stanowią narzędzia związane z ochroną i eksploatacją lasu. Posiadamy liczne numeratory, kosztury, kubki żywiczarskie, korowarki, klupy, motyki, siewniki itd. Kolekcja składa się nie tylko z odchodzących w zapomnienie narzędzi leśnych, znaleźć w niej można też róg tura czy mundury leśników z różnych okresów. Trzcianka w swoim czasie była znana z produkcji mebli, więc narzędzia stolarskie to również spory fragment naszych zbiorów. Liczne są szczególnie strugi, świdry i dłuta.
W dziale gromadzone są także wspomnienia mieszkańców Trzcianki, którzy pamiętają życie w mieście tuż po II wojnie światowej. Kolekcja ta ciągle rośnie za sprawą darów od mieszkańców, a my zawsze poszukujemy osób chętnych do podzielenia się z przyszłymi pokoleniami wspomnieniami związanymi z regionem.
Wgląd w życie codzienne i losy mieszkańców naszego miasta w pierwszej połowie XX w. umożliwia wystawa „Jednia ziemia, wiele opowieści”. Nasze zbiory etnograficzne prezentujemy też często na ekspozycjach czasowych.
DZIAŁ NUMIZMATYCZNY
Dział numizmatyczny daje obraz obiegu pieniądza w Polsce, w tym i na Ziemi Nadnoteckiej. Najstarszymi monetami znajdującymi się w trzcianeckim muzeum są XIII-wieczne brakteaty, półgrosze Kazimierza Wielkiego, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta I. Z obcych mennic najbardziej “wiekowymi” są w zbiorach muzeum grosze czeskie Jana Luksemburskiego i Karola I.
Osobną kolekcję stanowi pieniądz papierowy. Chodzi tu zarówno o polskiego emitenta jak i o drukarnie dawnych i obecnych państw ościennych. Wśród tego typu środków płatniczych są pierwsze banknoty polskie z okresu Powstania Kościuszkowskiego i funkcjonujące w obrębie ziem polskich banknoty państw zaborczych: pruskie, niemieckie, rosyjskie, austrowęgierskie…
W tej papierowej kolekcji znajdują się zresztą wszystkie obiegowe banknoty polskie od XVIII po XXI wiek. Pewnego rodzaju egzotyczne kolekcje stanowią także: pieniądz zastępczy, zwłaszcza niemieckich miast i powiatów, zbiór środków płatniczych nieistniejących już tzw. krajów demokracji socjalistycznej, czy zestawy monet okolicznościowych i pamiątkowych.
Uogólniając, dział numizmatyczny posiada monety, banknoty, medale, odznaki i odznaczenia reprezentujące Polskę i kraje ościenne od XIII wieku aż po dzień dzisiejszy.
DZIAŁ SZTUKI I RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO
To jeden z mniejszych działów muzeum. Posiada w swoich zbiorach meble z XVII- wieczną szafą gdańską, przedmioty ze srebra pochodzące z dawnych zbiorów muzeum, wśród których można podziwiać srebrne łyżki z herbem Czarnkowskich „Nałęcz”. W dziale tym znajduje się również pokaźna kolekcja malarstwa profesjonalnych artystów- Elżbiety Wasyłyk, Wiesława Tomaszewskiego, Eugeniusza Ćwirleja, a także prace lokalnych amatorów- Bożeny Gradek, Alicji Strojwąs, Jana Pawlaka. Na uwagę zasługują również intarsje wykonane przez lokalnego twórcę- Tadeusza Fijała. Do ciekawych eksponatów należy zaliczyć także znajdujące się w tym dziale grafiki przedstawiające „Bitwę pod Ujściem” i „Pałac w Białej”. Specyficzną grupę obiektów tworzą muzealia z wizerunkiem herbu lub widokami Trzcianki. Wśród nich należy wymienić drewnianą paterę, autorstwa przedwojennego rzeźbiarza i stolarza mieszkającego w Trzciance, Franciszka Czachurskiego czy porcelitowy kubek z wizerunkiem ratusza, pochodzący ze zbiorów dawnego muzeum.
DZIAŁ SZKOLNICTWA
Jest to stosunkowo młody dział, jednak ilość pozyskanych eksponatów wskazuje na jego prężny rozwój. Zajmuje się on gromadzeniem eksponatów związanych ze szkołą i nauczaniem na terenie Miasta i Gminy Trzcianka.
W zbiorach działu znajdziemy zabytkowe ławki szkolne, tabliczki z przymocowanymi doń rysikami – spełniające role zeszytów; tablice, mapy, fartuszki szkolne wraz z tarczami np. wzorowego ucznia; wiekowe kałamarze i bibularze; dzienniki i inne dokumenty szkolne np. świadectwa – tu na uwagę zasługuje cenzurka z 1944/45 roku wystawiona w Grodnie na zwykłej kartce papieru, z oryginalnymi pieczęciami szkoły; protokoły z narad pedagogicznych, dyplomy oraz różnego rodzaju pomoce dydaktyczne, jak rzutniki czy plansze poglądowe.
Dział ten posiada biblioteczkę szkolną i zbiór podręczników z różnych okresów. Wśród nich znany nam wszystkim kultowy Elementarz Mariana Falskiego, wydany w 1975 roku. Elementarz ten w różnych odsłonach towarzyszył pokoleniom pierwszoklasistów w ich drodze do szkoły. Ciekawą kolekcją tego działu jest zbiór zabytkowych odbiorników radiowych i telewizyjnych oraz „zapomnianych” w dobie mp3 magnetofonów i adapterów: gramofon „Bernard” czy „Bambino”, radia „Bolero”, „Calypso”, „Edyta” ,” Monika”, „Pionier” oraz duża kolekcja telewizorów takich jak „ Ametyst”, „Neptun 423”, „Jowisz”, „Aladyn”, „Szafir”. Z tych zbiorów została utworzona wystawa „Na fonii i wizji”, która zdobyła wyróżnienie w konkursie „Izabella 2005” na „Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku” w kategorii „Wystawa”.
